de inkt

de titelpagina van de editie 1559 van John Calvijn ‘ s Institutes of the Christian Religion draagt het apparaat van zijn drukker in Genève: een olijfboom Geschoren van verschillende takken. De afgebroken takken zijn afgebeeld midden in de herfst en omgeven door het motto Noli altum sapere, “wees niet arrogant.”De boom draagt ook verband waar andere takken in zijn geënt.

een eerdere versie van dit apparaat, te zien in de 1531 Thesaurus Latinæ linguæ, voegt de zin sed time, “maar angst.”De man in de houtsnede zou de apostel Paulus kunnen zijn, auteur van deze woorden in Romeinen 11: 19-20. Aan de andere kant, de stenen rond de voeten van de man suggereren dat de figuur ook Stefanus zou kunnen zijn, wiens overtuigende prediking en martelaarschap wordt afgebeeld in Handelingen 7.

de conjunctie van deze twee bijbelse toespelingen hier is significant omdat het apparaat behoort tot de typograaf, drukker en geleerde Robert Estienne, of “Robertus Stephanus.”Estienne’ s leven en carrière vertoonde veel van de kenmerken van de Reformatie.De Koninklijke typograaf

Estienne was niet alleen een belangrijke drukker op het Continent tijdens het begin tot het midden van de zestiende eeuw, maar hij was ook een geleerde van de Bijbel en klassieke literatuur. Tijdens zijn werk in Parijs tijdens het bewind van koning Frans I werd Estienne tot “Koninklijke typograaf” benoemd: de drukker van de koning in het Hebreeuws en Latijn in 1539, en vervolgens de drukker van de koning in het Grieks in 1542. De koning van Frankrijk begreep de nieuwe humanistische impuls voor de studie van oude teksten goed. Estienne schreef: “verre van iemand te irriteren aan de verslagen van oude schrijvers die hij tegen grote en waarlijk koninklijke kosten heeft verkregen uit Italië en Griekenland, is hij van plan om ze ter beschikking en ten dienste van alle mensen te stellen.”

tijdens zijn jaren in Frankrijk verzamelde en drukte Estienne veel taalkundig gerichte boeken: a Greek primer, a Latin-French dictionary, and the Thesaurus linguæ latinæ. Hij begon ook te werken aan de belangrijke Thesaurus linguæ graecæ, die zou dienen als een standaard van de Griekse — en dus bijbelse — Lexicografie tot ten minste de jaren 1800.

terug naar de bronnen

zoals bij zoveel geleerden uit de Reformatie ging Estienne ‘ s liefde voor klassieke literatuur hand in hand met een focus op de Bijbel in zowel de Latijnse Vulgaat vertaling als de originele Hebreeuwse en Griekse versies. Hij drukte tweemaal het Hebreeuwse Oude Testament, en zijn meerdere edities van het Griekse Nieuwe Testament waren zeer invloedrijk en gunstig voor het theologische werk van de Reformatie. Het was Estienne die het beste en laatste systeem van versindeling en nummering creëerde dat onze Bijbels vandaag tentoonstellen. De beroemde Editio Regia van 1550 is een meesterwerk van wetenschap, kunstenaarschap en technische vaardigheid — het eerste Griekse Nieuwe Testament dat een kritisch apparaat bevat om verschillende lezingen te tonen, varianten die Estienne vond in de vijftien manuscripten die hij raadpleegde. Het is deze editie, met zijn prachtige Griekse letters gesneden door Claude Garamond, die de basis vormde voor de Engelstalige Geneva Bijbel, evenals de studie van de Schrift voor de komende eeuwen.In 1550 had Estienne vele edities van de Latijnse Vulgaat Bijbel in Parijs gedrukt, maar zijn geleerdheid leidde hem” in twee richtingen “van die kerkelijk geautoriseerde tekst: achterwaarts,” achter de vertaling naar de oorspronkelijke teksten, “en voorwaarts, naar vollediger en zorgvuldigere verklaringen in zijn teksten voor de” gewone opgeleide lezer, “die” nauwelijks kon voorkomen dat het domein van de exegese zou worden aangetast ” (Robert Estienne, Koninklijke drukker, 76-78). In de editie van 1545 bevatte hij zowel een aantal niet-geautoriseerde kanttekeningen die de legitimiteit van de weergave van de originele teksten door de Vulgaat bespraken, als zijn eigen weergave van Griekse en Hebreeuwse teksten in een nieuwe Latijnse versie parallel aan de Vulgaat. Dit boek leidde uiteindelijk tot verdenking van ketterij, van “Lutherse opvattingen” en tot Estienne ‘ s vlucht van Parijs naar de haven van Genève in 1550.In Genève, die nu openlijk de protestantse beweging steunde, richtte Estienne zijn Pers op en werd de drukker bij uitstek van de Reformatie. Zijn Franse Bijbel uit 1553 zette de Reformatie-nadruk op het lezen van de Schrift in de volkstaal voort, en zijn edities van Calvijn ‘ s instituten en commentaren, samen met andere protestantse geschriften, dienden allemaal de groeiende beweging in haar verlangen om duidelijk te horen en door de Schrift geregeerd te worden. De editie van 1559 van de Instituten was “de meest uitgebreide samenvatting van de Protestantse doctrine tijdens de Reformatie” (Johannes Calvijn ‘ s “instituten”, 219), en misschien wel het belangrijkste deel dat in de Reformatie opkwam, zoals blijkt uit de vertaling in zes (misschien zeven) andere talen in 1624. Estienne ‘ s editie, moeiteloos te lezen en mooi zelfs door de normen van vandaag, speelde een grote rol in de groei van de Reformatie kerken in de zestiende eeuw.