atrament

na stronie tytułowej Wydania Instytutów religii chrześcijańskiej Jana Kalwina z 1559 r.znajduje się urządzenie drukarki w Genewie: drzewo oliwne ścięte z kilku gałęzi. Zerwane gałęzie są przedstawione w połowie jesieni i otoczone mottem Noli altum sapere: „nie bądź arogancki.”Drzewo nosi również bandaże, w których zaszczepiono inne gałęzie.

wcześniejsza wersja tego urządzenia, widziana w 1531 Thesaurus Latinæ linguæ, dołącza frazę sed time, ” ale strach.”Człowiekiem w drzeworycie mógł być apostoł Paweł, autor tych słów w liście do Rzymian 11: 19-20. Z drugiej strony, kamienie wokół stóp mężczyzny sugerują, że postacią mógł być również Szczepan, którego skazujące kazania i męczeństwo przedstawiono w Dziejach Apostolskich 7.

połączenie tych dwóch biblijnych aluzji jest tutaj znaczące, ponieważ urządzenie należy do typografa, drukarza i uczonego Roberta Estienne, lub ” Robertus Stephanus.”Życie i kariera Estienne’ a przejawiały wiele śladów Reformacji.

Królewski Typograf

Estienne był nie tylko znaczącym drukarzem na kontynencie od początku do połowy XVI wieku, ale był również badaczem Biblii i literatury klasycznej. Podczas pracy w Paryżu za panowania króla Franciszka i, jego umiejętności sprawiły, że Estienne został nazwany „Królewskim typografem”: drukarzem Królewskim w języku hebrajskim i łacińskim w 1539 roku, a następnie drukarzem Królewskim w języku greckim w 1542 roku.

król Francji dobrze rozumiał nowy Humanistyczny impuls do studiowania starożytnych tekstów. Estienne napisał: „dalece od niechęci do kogokolwiek zapisów starożytnych pisarzy, które za wielką i prawdziwie królewską cenę nabył od Włoch i Grecji, zamierza oddać je do dyspozycji i służby wszystkim ludziom.”

podczas swojego pobytu we Francji, Estienne skompilował i wydrukował wiele książek poświęconych językowi: Grecki elementarz, słownik łacińsko-francuski i Thesaurus linguæ latinæ. Rozpoczął również prace nad ważnym Thesaurus linguæ graecæ, który służył jako standard greckiej — a więc biblijnej-leksykografii co najmniej do 1800 roku.

powrót do źródeł

podobnie jak wielu uczonych z czasów reformacji, miłość Estienne ’ a do starożytnej literatury klasycznej szła w parze z koncentracją na Biblii zarówno w łacińskim tłumaczeniu Wulgaty, jak i jej oryginalnych wersjach hebrajskich i greckich. Drukował Hebrajski Stary Testament dwa razy, a jego liczne wydania greckiego Nowego Testamentu były bardzo wpływowe i korzystne dla pracy Teologicznej Reformacji.

to Estienne stworzył najlepszy i ostateczny system podziału wersetów i numeracji, który dziś prezentują nasze Biblie. Słynne Editio Regia z 1550 roku jest arcydziełem nauki, kunsztu i umiejętności technicznych — pierwszym greckim Nowym Testamentem zawierającym aparat krytyczny do pokazywania wariantów odczytów, wariantów, które Estienne znalazł w piętnastu rękopisach, z którymi się konsultował. To właśnie to wydanie, ze wspaniałymi greckimi literami wyciętymi przez Claude ’ a Garamonda, stało się podstawą anglojęzycznej Biblii Genewskiej, a także studium Pisma Świętego na następne wieki.

do 1550 roku Estienne drukował wiele wydań Łacińskiej Biblii Wulgaty w Paryżu, jednak jego stypendium doprowadziło go „w dwóch kierunkach” od tego zatwierdzonego eklezjalnie tekstu: wstecz, „za przekładem do oryginalnych tekstów” i dalej, do pełniejszych i dokładniejszych wyjaśnień w swoich tekstach dla „zwykłego wykształconego czytelnika”, które „trudno było uniknąć ingerencji w domenę egzegezy” (Robert Estienne, Royal Printer, 76-78).

w wydaniu z 1545 roku zawarł zarówno zbiór nieautoryzowanych notatek marginalnych, które omawiały zasadność oddawania przez Wulgatę oryginalnych tekstów, jak i własne oddawanie tekstów greckich i hebrajskich w nowej łacińskiej wersji równolegle do Wulgaty. Książka ta doprowadziła ostatecznie do podejrzeń o herezję, o „poglądy luterańskie” i do ucieczki Estienne ’ a z Paryża do przystani Genewy w 1550 roku.

genewski Wydawca

w Genewie, teraz otwarcie popierając ruch protestancki, Estienne założył swoją prasę i stał się drukarzem par excellence sprawy Reformacji. Jego Francuska Biblia z 1553 r.kontynuowała Reformację, kładąc nacisk na świeckie czytanie Pisma Świętego w językach potocznych, a jego edycje Instytutów Kalwina i komentarzy, wraz z innymi pismami protestanckimi, służyły rosnącemu ruchowi w jego pragnieniu jasnego słuchania i rządzenia Pismem Świętym.

Wydanie instytutów z 1559 roku było „najobszerniejszym podsumowaniem doktryny protestanckiej podczas reformacji” („Instytuty” Jana Kalwina, 219) i prawdopodobnie najważniejszym Tomem powstałym w Reformacji, o czym świadczy jego tłumaczenie na sześć (być może siedem) innych języków do 1624 roku. Wydanie Estienne, łatwe do odczytania i piękne nawet jak na dzisiejsze standardy, odegrało dużą rolę w rozwoju kościołów reformacyjnych w XVI wieku.